W dokumentach Komunistycznej Partii Chin poglądy związane z maoizmem przeważnie określane są terminem ?idee Mao Tse-tunga? (?Mao Tse-tung sysiang?). W Chińskiej Republice Ludowej stroni się od używania terminu ?maoizm? (?maoczui?). W trakcie ?rewolucji kulturalnej? (1966-1976 r.) zainicjowanej przez Mao Zedonga, której celem było odzyskanie przez niego kontroli nad Komunistyczną Partią Chin, administracją państwową i środkami masowego przekazu, utraconej po porażce kampanii gospodarczej określanej ?wielkim skokiem? (program zakładał natychmiastowe przekształcenie Chin z kraju rolniczego w potęgę przemysłową, zakończył się kryzysem gospodarczym i doprowadził do śmierci wielu mln osób z powodu wygłodzenia, 1958-1959 r.) w ulotkach i odezwach hunwejbinów (chińskich czerwonogwardzistów) próbowano nieudolnie zalegalizować określenie ?maotsetungizm? (?maotsentungczui?).
To właśnie podczas “wielkiego skoku? i ?rewolucji kulturalnej? oraz w dokumentach IX (1969 r.) i X (1973 r.) zjazdu Komunistycznej Partii Chin najbardziej uwydatnił się maoizm. Maoizm jest ideologią antymarksistowską i antyleninowską, nieprzyjaźnie nastawioną wobec ruchu rewolucyjnego. Warto zauważyć, że jest on mieszaniną różnych doktryn, opiera się zarówno na pojedynczych tezach marksistowskich jak i na poglądach starożytnych szkół filozoficznych Chin. Co warto podkreślić pomimo posługiwania się frazeologią marksistowsko-leninowską, maoizm jest ideologią wrogo nastawioną wobec marksizmu-leninizmu. Maoizm nie jest jednak tylko ideologią. Odnajdziemy go w ekonomice, polityce oraz kulturze Chin, urzeczywistnił się w systemie społeczno-politycznym, który kontroluje wszystkie dziedziny życia.
Do połowy XX wieku Chiny były krajem na wpół kolonialnym. Na wsi i w miastach panowały stosunki półfeudalne i feudalne, burżuazja narodowa była słaba, a klasa robotnicza nieliczna. Rewolucja chińska rozwijała się, rozpowszechniała się głownie na wsi. W XIX wieku doszło do wielkiej wojny chłopstwa. W pierwszej połowie XX wieku główną tezą procesu rewolucyjnego był antyfeudalny i antyimperialistyczny ruch narodowowyzwoleńczy. W 1921 roku przy pomocy Międzynarodówki Komunistycznej powstała Komunistyczna Partia Chin, która od razu włączyła się do ruchu robotniczego Chin. Mao Tse-tung (urodzony w 1893 r.) pochodzący z rodziny chłopskiej, wkroczył w latach młodzieńczych na drogę rewolucyjną. Jak wspominał Mao w 1957 roku – ?ja sam wyznawałem dawniej najrozmaitsze idee niemarksistowskie i dopiero później stanąłem na gruncie marksizmu?. Na światopoglądzie Mao duże piętno wywarł konfucjanizm z którym spotkał się w okresie szkolnym. W późniejszym czasie zafascynował go anarchizm. Jego artykuł ?Szeroki sojusz ludu? opublikowany w 1919 roku wskazuje, że w owym czasie przekładał on anarchizm nad marksizmem. W 1920 roku Mao Tse-tung wstąpił do grup komunistycznych, co nie osłabiło jego anarchistycznych poglądów. W 1933 roku zapoznał się z marksistowską filozofią i ekonomią polityczną, pomimo trudnego dostępu do dzieł Marksa, Engelsa czy Lenina.
Na podstawie tekstów Mao Tse-tunga można stwierdzić, że zaznajamiał się z filozofią marksizmu wyrywkowo, na postawie przekładów, krótkich artykułów, które często upraszczały idee teoretyków socjalizmu, a następnie interpretował je na swój własny sposób. Sam Mao nie ukrywał, że nie studiował marksizmu systematycznie – ?nauczyłem się trochę marksizmu z książek i zacząłem przeobrażać swą ideologię, ale głównie wieloletni udział w walce klasowej sprawił, że przeobraziła się moja świadomość?. To właśnie w ?schińszczeniu marksizmu? maoiści widzą największą zasługę Mao. Na VI Plenum Komitetu Centralnego KPCh, które umocniło jego pozycję w partii powiedział: ?Marksizm powinien przybrać narodową formę, zanim może być zastosowany. Nie ma takiego pojęcia jak abstrakcyjny marksizm, istnieje tylko marksizm konkretny. To, co my nazywamy konkretnym marksizmem – jest marksizmem, który przybrał narodową formę? Schińszczenie marksizmu – tak to należy nazwać – oznacza, że we wszystkich swoich przejawach wychodzi on ze specyfiki chińskiej, stosowany jest zgodnie z tymi cechami charakterystycznymi, staje się problemem, który cała partia powinna zrozumień i niezwłocznie rozwiązać?. To właśnie ten tekst wywarł wpływ na ukształtowanie się maoizmu. Na VII zjeździe KPCh ?idee Mao Tse-tunga? oficjalnie ogłoszono ?schińszczonym marksizmem-leninizmem?, ?chińskim komunizmem?. Wówczas pojawiło się twierdzenie, że idee Mao stanowią wykładnię marksizmu dla wszystkich krajów Wschodu. W ten sposób powstała koncepcja ?azjatyckiego marksizmu?. W czasie ?rewolucji kulturalnej? i na IX Zjeździe KPCh ogłoszono Mao ?nauczycielem wszystkich narodów?, ?jedynym teoretykiem marksizmu w całym światowym ruchu komunistycznym?, zaś idee Mao ?marksizmem-leninizmem współczesnej epoki?. Jednakże hasła te były tylko odwróceniem uwagi od podejmowanych prób zastąpienia marksizmu maoizmem. Aby doprowadzić do uznawania Mao Tse-tunga za ?jedynego czołowego światowego teoretyka i ustawodawcę w dziedzinie idei?, a KPCh za ?centrum całego ruchu rewolucyjnego?, maoiści obwinili wielkie partie komunistyczne o odstępstwo i rewizjonizm, a także o kompromisowość wobec imperializmu. Wszyscy, którzy sprzeciwiali się ideologii byli piętnowani oraz uznawani za wrogów.
Maoiści tak jak trockiści wyolbrzymiają rolę czynnika subiektywnego w procesach społecznych. Nie jest im obce awanturnictwo w polityce, woluntaryzm, subiektywizm w gospodarce, a także antymarksistowska oraz antyleninowska koncepcja procesu rewolucyjnego.
Maoizm zapożycza również od trockizmu koncepcję rewolucji światowej związanej z wojną światową – wojna światowa uznawana jako jedyna forma rozwiązania problemu rewolucji w skali światowej.
Maoizm z anarchizmem łączy stawianie na przemoc, jako jedyny środek rozwiązywania problemów społecznych, uznawanie koncepcji idealnej organizacji ekonomicznej społeczeństwa jako zespołu jednostek opierających się na własności grupowej, a także utożsamianie rewolucji i okresu porewolucyjnego z niszczeniem. Wyraźnie wyczuwalny jest również wpływ feudalnej filozofii chińskiej, głównie konfucjanizmu i taoizmu – ślepe podporządkowywanie się rządzącej elicie i wysuwanie na pierwszy plan w jednej osobie postaci mędrca i władcy, nie kierującego się przepisami prawnymi, lecz normami moralnymi, rządzącego krajem za pomocą systemu kar, a także uznawanie wyższości Chińczyków nad pozostałymi narodami, gardzenie wszystkim co niechińskie (sinocentryzm). Nie zabrakło również wpływu poglądów legistów, będących w starożytnych Chinach zwolennikami kierunku politycznego, którego przedstawicielami byli Szang Jang i Han Fei – nihilistyczny stosunek go skarbów kultury, połączony z kultem przemocy, wojny, militaryzacji i narzucania absolutnej dyktatury władcy. Od marksizmu-leninizmu maoizm wykorzystywał walkę klasową, dyktaturę proletariatu, internacjonalizm, socjalizm, komunizm itp. co ważne zamienił treść proletariacką w drobnomieszczańską.
Podstawą konstrukcji maoizmu jest ?schińszczona dialektyka?, a przede wszystkim ?nauka? Mao o sprzecznościach. Maoiści uważają, że wszystko co się dzieje w świecie, jest wynikiem sprzeczności: ?sprzeczność i walka są powszechne i absolutne?. Naturalne są więc starcia, a równowaga jest tylko elementem przejściowym, prowadzącym do nowym przeciwieństw. Uznają, że świat jest w ciągłej walce, której stronami są przeciwieństwa. Jedną z najistotniejszych teorii jest teoria sprzeczności, która zakłada, że rozwój społeczeństwa następuje w wyniku przeplatania się stanów spokoju i ruchu, w związku z tym bardzo ważne jest utrzymanie wysokiego poziomu napięcia rewolucyjnego. To właśnie przemoc uznawana jest za formę przyśpieszenia zmian i reform, natomiast siła napędową jest chłopstwo, które stało się chińskim ?proletariatem?.
Społeczna baza maoizmu jest niejednorodna, złożona, pełna sprzeczności i stąd też chwiejna. Taka różnorodność idei na które powołuje się maoizm utrudnia poznanie dokładnej istoty tej ideologii. Skrajny nacjonalizm i sinocentryzm stanowią najistotniejszą cechę charakterystyczną zarówno poglądów Mao Tse-tugna, jak też ideologii i polityki maoizmu w całym okresie jego istnienia. Co warto podkreślić po śmierci Mao (1976 r.) Komunistyczna Partia Chin zrezygnowała z jego najbardziej skrajnych poglądów, ale nadal oficjalnie uznaje maoizm za obowiązującą doktrynę w partii i państwie.
Ewa Kałuża
Na podstawie:
– Aleksiej Rumiancew, Źródła i ewolucja idei Mao Tse-tunga, przeł. K. Krzymowska, D. Kułakowska, S. Radziszewski, Waszawa 1974.
– Maoizm – ideowy i polityczny przeciwnik marksizmu-leninizmu, K. Kolasiński (red.), Warszawa 1975.
– Maoizm, (red.) K. Woroniecki, Warszawa: Książka i Wiedza 1973.
– Mao Tse-Tung, Na nowym etapie, Czungcing.
– Velio Spano, W Chinach Mao Tse-tunga, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951.
– Walery Namiotkiewicz, Wydarzenia w Chinach, Warszawa 1975.
– Wyjątki z dzieł Przewodniczącego Mao Tse-tunga (Czerwona Książeczka), Wrocław 2005.
Dodaj komentarz