Możemy wyróżnić dwa podstawowe modele regulacji prawnych dotyczące zostania potencjalnym dawcą narządów po śmierci. Pierwszy model odnosi się do sytuacji, w której do pobrania narządów wymagana jest odpowiednia deklaracja wyrażająca na to zgodę. Drugi model zakłada, że pobranie tkanek i narządów od osoby zmarłej jest dopuszczalne, jeżeli osoba ta, za życia nie wyraziła wobec tego sprzeciwu. W Polsce kwestie te regulują przepisy ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Art. 5 ustawy transplantacyjnej wskazuje na konstrukcję tzw. zgody domniemanej. W świetle prawa polskiego dopuszczalne jest pobranie od osoby zmarłej komórek, tkanek i narządów w celu przeszczepienia, jeżeli za życia nie zgłosiła prawnie skutecznego sprzeciwu.
Oświadczenia woli wyrażające zgodę na oddanie organów do transplantacji mają wyłącznie charakter informacyjny. Z badania CBOS wynika, że świadomość prawna dotycząca pobierania narządów od zmarłych jest niewielka, a o obowiązującej w Polsce zasadzie zgody domniemanej, wie obecnie co piąty dorosły. Co ciekawe, koncepcję zgody wyrażonej za życia popiera ponad dwie piąte badanych (43%), prawie tyle samo ankietowanych (42%) uważa za lepszą zasadę zgody domniemanej, a pięciu na stu dorosłych (5%) neguje oba rozwiązania. Ustawa transplantacyjna przewiduje trzy różne formy wyrażenia skutecznego sprzeciwu wobec pobrania transplantów: w postaci wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich, oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis lub oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.
Sprzeciw może zostać cofnięty przez daną osobę w każdym czasie, w formach, o których mowa powyżej. Sprzeciw za osoby poniżej 18. roku życia lub osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy, a w przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić również on sam. W 2017 roku do Centralnego Rejestru Sprzeciwów wpłynęło 1929 zgłoszeń sprzeciwu, o 244 mniej niż w roku poprzednim. Na dzień 31 grudnia 2017 roku w bazie zarejestrowanych jest 31 178 zgłoszeń. Śmierć bliskiej osoby jest jednym z najbardziej traumatycznych przeżyć dla człowieka. Rodziny zmarłych rzadko chętnie zgadzają się na pobranie narządów.
Jednakże dysponentem transplantów jest tylko sam dawca (pełnoletni i nieubezwłasnowolniony). Zwłoki osoby zmarłej nie stanowią własności rodziny. Z prawnego punktu widzenia rodzina nie może decydować o narządach zmarłego. Powinna ona jedynie przekazać lekarzom jego wolę, aby ułatwić im podjęcie decyzji dotyczącej pobrania narządów do przeszczepu, bowiem to na nich spoczywa obowiązek ustalenia istnienia sprzeciwu. Dlatego też niezmiernie ważne jest, aby poinformować osoby najbliższe o swojej woli dotyczącej transplantacji.
Autor: Ewa Kałuża
Dodaj komentarz